تعداد کاربر ایرانی اینستاگرام، تلگرام و توییتر

برای شروع صحبت درباره شبکه‌های اجتماعی، می‌توان درباره ویژگی‌های بستر context هر شبکه اجتماعی گفته یا توزیع انواع محتوا content را مورد بررسی قرار داد. اما فکر می‌کنم نقطه شروع مناسب‌تر، صحبت درباره اعداد و ارقام حضور افراد در هر شبکه اجتماعی است. وقتی درباره شلوغی هر شبکه‌اجتماعی به برآوردی کلی رسیدیم، بهتر می‌توانیم ساختار و ویژگی‌های آنها را با هم مقایسه کنیم.

اگر به دنبال یک جواب کوتاه هستید، در زیر فهرست آمار شبکه‌های اجتماعی در ایران را می‌بینید:

در ادامه نحوه تخمین این آمار را بطور خلاصه با هم مرور می‌کنیم.

دست به دامان تخمین؛ در سایه نبود آمار رسمی

همانطور که در ادامه خواهیم دید، ایران نه تنها از نبود آمار رسمی و شفاف درباره پارامترهای اقتصادی رنج می‌برد، در بسیاری از موارد به ظاهر پیش‌پا افتاده‌ای مثل تعداد کاربر فعال در شبکه‌های اجتماعی هم، آمار دقیقی در دست نداریم.

دلیل اصلی این موضوع تحریم‌های امریکا و نهادهای بین‌المللی است، تا شرکت‌های تکنولوژی قید درآمد تبلیغاتی خود از کاربران ایرانی را بزنند و در لیست‌های خود، به ایران اشاره نکنند.

اما از آنجا که میزان حضور افراد جامعه در شبکه‌های اجتماعی برای شناخت فضای دیجیتال بسیار مهم است، سعی می‌کنیم با اتکا به منابع مختلف به تخمین قابل قبولی از آمار کاربران شبکه‌های اجتماعی در کشور برسیم.

تعداد کاربر اینستاگرام در ایران : حدود ۳۵ میلیون

آخرین آمار رسمی منتشر شده که تعداد کاربر ایرانی اینستاگرام را نشان می‌دهد، در گزارش سالانه we are social در ابتدای سال ۲۰۱۸ آورده شده است.

طبق این گزارش در دی‌ماه ۹۶، تعداد کاربر فعال ایرانی در اینستاگرام ۲۴ میلیون کاربر بوده است (برای دیدن بزرگتر روی عکس کلیک کنید).

اگرچه اینستاگرام ایران را در گزارش‌ دیجیتال سال ۲۰۱۹ (اینجا) و ۲۰۲۰ (اینجا) از فهرست خود خارج کرده، اما با توجه به میزان رشد کاربران در کشورهای با فرهنگ مشابه و هم کشورهای هم‌رده ایران در جدول قبل، می‌توان تعداد کاربر فعال اینستاگرام در ایران را با احتمال بسیار زیاد بیشتر از ۳۰ میلیون کاربر برآورد کرد.

البته با در نظر گرفتن فیلتر تلگرام در اردیبهشت ۹۷ (میانه سال ۲۰۱۸) و اینکه اینستاگرام امروز تنها شبکه اجتماعی غیرفیلتر رایج در ایران است، معمولا نرخ رشد کاربران آن را در ذهنم بیشتر در نظر گرفته و تعداد کاربر ایرانی اینستاگرام را چیزی در حدود ۳۵ میلیون تخمین می‌زنم.

اگر بخواهیم کمی عمیق‌تر نگاه کنیم، در صورتی‌که جمعیت ایران را ۸۲ میلیون نفر در نظر بگیریم، ضریب نفوذ اینستاگرام در ایران حدود ۴۳٪ از کل جمعیت برآورد می‌شود.

تعداد کاربر تلگرام در ایران : کمتر از ۴۰ میلیون

اگرچه درباره پیام‌رسان تلگرام آمار دقیقی نداریم، این نکته تا حد زیادی به ماهیت غیرشفاف خود تلگرام مربوط است و مختص ایران نیست (پی‌نوشت).

پس در اینجا هم لازم است به دنبال سرنخ یا شواهدی برای رسیدن به پاسخ باشیم.

هر چند در روزهای ابتدایی سال ۹۹ خبر افشای اطلاعات ۴۲ میلیون کاربر ایرانی تلگرام اعلام شد، می‌توان حدس زد که این اطلاعات مربوط به سال‌های متعدد استفاده مردم از تلگرام بوده. و پس از فیلتر این پیام‌رسان تعداد کاربران «فعال» ماهانه آن افت محسوسی کرده و به «کمتر از ۴۰ میلیون کاربر» رسیده باشد.

هر چند می‌دانیم حالا و بعد از دو سال از فیلتر، دیگر تلگرام محبوب‌ترین پیام‌رسان ایرانی‌ها نیست (واتس اپ محبوب‌ترین است)، به هر حال، میزان تغییر تعداد کاربران تلگرام را بطور قطعی نتوانستم برآورد کنم، به همین جمله «تعداد کاربر فعال تلگرام در ایران کمتر از ۴۰ میلیون است» اکتفا می‌کنم.

تعداد کاربر توییتر در ایران : حدود ۱.۵ میلیون

بعد از دو شبکه اینستاگرام و تلگرام، به توییتر می‌رسیم. متاسفانه درباره توییتر هم آماری رسمی درباره کاربران ایرانی نداریم. به همین خاطر، لازم است صرفا از سرنخ‌ها استفاده کرده و کمی هم به تجربه شخصی تکیه کنم (که البته ممکن است خطا داشته باشد).

از اکانت‌های پرطرفدار توییتر فارسی، اکانت محمدجواد ظریف وزیر خارجه و بی بی سی فارسی هستند که حدود ۱.۵ میلیون دنبال‌کننده دارند.

پرلایک‌ترین توییت فارسی هم، تا حالا، توییت همایون شجریان درباره فوت محمدرضا شجریان است که در به سرعت چند ده هزار لایک گرفته و در کمتر از یک هفته، به بیش از ۸۰ هزار لایک رسید (اینجا).

با توجه به این نکات، و دیدن گزارش‌های مختلف آماری از توییتر، به نظرم می‌رسد تعداد کاربر توییتر در ایران در محدوده ۱ تا ۲ میلیون کاربر باشد. به بیان خلاصه، برای تعداد کاربر توییتر در ایران ۱.۵ میلیون کاربر تخمین مناسبی به نظر می‌رسد (بطور متوسط).

البته تعداد کاربر فعال این شبکه اجتماعی که هر هفته اقدام به توییت یا ریتوییت می‌کنند را بر روی رقم‌های خیلی کمتر و نهایتا حدود ۱۰۰ هزار کاربر برآورد می‌کنم.

‌ ‌

در مطالب آینده به سراغ هر کدام از شبکه‌های اجتماعی رفته و درباره ویژگی‌های آنها بیشتر خواهم نوشت.

– – – – – – – – – – – – – – – – – –

منابع و ارجاعات:

– گزارش‌های we are social که جمع‌آوری شده از منابع مختلف و درباره وب و فضای آنلاین هستند:

• DIGITAL IN IRAN – 2020, 2019, 2018
• GLOBAL DIGITAL OVERVIEW – 2020 , 2019 , 2018

– بلاگ نیما شفیع‌زاده درباره کاربر و محتواهای برتر توییتر در ایران (هرچند به نظر می‌رسد این محتوا آپدیت نیست، همچنان مفید هست).

– تخمین تعداد کاربران فعال شبکه‌های اجتماعی از گزارش نوین‌هاب، که متاسفانه دقیق نیست. مثلا تعداد کاربر فعال فیسبوک ۲ میلیون کاربر برآورد شده که مشخصا اشتباه هست. بقیه آمار هم عموما دست‌بالا تخمین زده شده. اما به هر حال، از آنجا که این گزارش در چندین جا بازنشر شده، نمی‌شود به آن اشاره نکرد. می‌توانید اینجا ببینید.

– خبر مربوط به افشای اطلاعات ۴۲ میلیون کاربر ایرانی تلگرام/ دیجیاتو.

– نمودار محبوب‌ترین پیام‌رسان‌ها در دنیا در سال ۲۰۱۹، وقتی هنوز تلگرام بیشترین استفاده در ایران را داشت: اینجا / نمودار سال ۲۰۲۰ هم که در بالا آوردم، اینجا هم می‌توانید ببینید.

– پی‌نوشت تلگرام: به نظرم می‌رسد ماهیت غیرشفاف تلگرام یکی از عوامل مهمی است که کاربران در دنیا کمتر به آن روی خوش نشان داده‌اند.
بعدا در این باره بیشتر می‌نویسم، اما علی الحساب، برای مثال، تلگرام هر وقت صلاح بداند تعداد کاربر فعال ماهانه پیام‌رسان خود را اعلام می‌کند. شاخصی که از سال ۲۰۱۸ به‌روز نشده بود و بتازگی، بعد از بیشتر شدن تعداد کاربران تلگرام در چین پس از همه‌گیری کرونا، اعلام شد.